Жариялау этикасы

Жарияланымдар сапасын арттыру, авторлардың зияткерлік меншік объектілеріне құқықтарын қамтамасыз ету және баспа қызметіндегі әділетсіз тәжірибелерді болдырмау мақсатында «Қазақстанның ғылымы мен өмірі» халықаралық ғылыми журналының редакциялық алқасының мүшелері өз жұмысында жариялау этикасының принциптерін қолданады. Жарияланым этикасы Жариялану этикасы комитетінің (COPE) нұсқаулары мен стандарттарына сәйкес құрастырылған.

Журналдың жариялау этикасы авторлық этиканың этикалық ережелерін, ғылыми мақалаларды жариялау процесінде қолданылатын ғылыми жарияланымдарды қарау және редакциялаудың этикалық ережелерін белгілейді.

Барлық жіберілген авторлар, сондай-ақ редакторлар мен рецензенттер, соның ішінде редакциялық кеңес мүшелері жарияланым этикасын сақтауға және оны сақтауға міндетті.

Авторлармен өзара әрекеттесу әділдік, әдептілік, объективтілік, адалдық және ашықтық принциптеріне негізделген.

АВТОРЛАрдың құқықтары мен міндеттері

Ең алдымен журналға мақала жіберетін авторлар мақала жазу талаптары мен стандарттарын сақтауы керек.

Мақала авторы жасалған жұмыстың сенімді нәтижелерін, сондай-ақ зерттеудің маңыздылығы туралы объективті пайымдауын қамтамасыз етуі керек. Жұмыстың негізінде жатқан деректер қатесіз, дәл ұсынылуы керек. Мақалада қайта шығару үшін жеткілікті мәліметтер мен библиографиялық сілтемелер болуы керек. Жалған немесе әдейі қате мәлімдемелер этикалық емес мінез-құлық ретінде қабылданады және тиім салынады.

Автор мақаланың толық түпнұсқасы ұсынылғанына көз жеткізіп, басқа авторлардың шығармаларын немесе мәлімдемелерін пайдаланған жағдайда тиісті библиографиялық сілтемелерді немесе сілтемелерді көрсетуі керек.

Автор редакцияға бұрын жарияланбаған және басқа журналдардың редакциясына ұсынылмаған мақаланы ұсынады. Мақаланы бір уақытта бірнеше журналға жіберу этикаға жатпайды және қабылданбайды.

Плагиат, сондай-ақ кез келген нысандағы автоплагиат автордың әдепсіз және рұқсат етілмейтін әрекеті болып табылады.

Автор зерттеуге елеулі үлес қосқан барлық қатысушылардың бірлескен авторлар ретінде ұсынылуын, ал зерттеуге қатыспағандардың бірлескен авторлар ретінде көрсетілмеуін қамтамасыз етуі керек, сондай-ақ барлық бірлескен авторлардың көрген және жұмыстың түпкілікті нұсқасын бекітті және ұсыныспен келісті.

Қате табылған жағдайда автор журналдың редакциясына дереу хабарлауға міндетті. Үшінші тараптың қате туралы хабарлауын редакция қабылдамайды.

Журнал редакциясына мақала жіберген әрбір автор жариялау процесіне қатысушыларға құрметпен қарауы керек.

РЕЦЗЕНТТЕРДІҢ құқықтары мен міндеттері

«Қазақстанның ғылымы мен өмірі» журналында жарияланған барлық ғылыми мақалалар қос соқыр рецензия қағидаты бойынша міндетті рецензияға жатады.

Рецензент пікір жазу туралы ұсынысқа дереу жауап беруі керек.

Мақаланы қабылдағаннан кейін рецензент авторға ғылыми жұмысын жақсартуға көмектесетін объективті және конструктивті рецензияны дайындауы керек. Ғылыми мақаламен танысқаннан кейін рецензент өзінің сынында нақты болуы керек және өзінің жалпы тұжырымдарын нақты дәлелдермен және тиісті сілтемелермен растауы керек.

Рецензент өзiнiң қарауы барысында мақала бойынша алынған мәлiметтердiң құпиялылығын сақтауға және жариялылыққа және жеке мүдделерi үшiн пайдалануға жол бермеуге мiндеттi.

Әрбір рецензент кемсітетін жеке пікірлерден немесе негізсіз айыптаулардан аулақ болуға міндетті.

Рецензент бағаланатын жұмыстың кез келген басқа жұмыспен елеулі немесе ішінара ұқсастығына, сондай-ақ осы немесе басқа авторлардың басқа да еңбектерінде бұрын жарияланған ережелерге, қорытындыларға немесе дәлелдерге сілтемелердің жоқтығына назар аударуы керек.

Егер рецензент мақалада қарастырылған мәселелер бойынша өзін сарапшы емес деп есептесе немесе мақалаға рецензияны уақтылы бере алмайды деп есептесе, жіберілген мақаланы қарау мүмкін еместігі туралы редакцияға дереу хабарлауға міндетті.

РЕДАКЦИЯЛАРДЫҢ құқықтары мен міндеттері

Журналдың редакциялық тобының мүшелері өз қызметінде автордың ғылыми еңбектерін жариялауға жауапты, бұл келесі этикалық қағидаларды сақтауды талап етеді.

 МҮДДЕЛЕР ҚАҚТЫҒЫСЫ

Мүдделер қақтығысы – авторлардың, рецензенттердің немесе редакциялық алқа мүшелерінің жарияланған материалға қатысты пайымдауларына әсер ететін жасырын мүдделері бар жанжалды жағдай. Мүдделер қақтығысы негізгі мүддеге қатысты кәсіби пікір (мысалы, зерттеудің негізділігі) екінші дәрежелі мүддеге (мысалы, қаржылық пайда) байланысты болуы мүмкін болғанда орын алады. Мүдделер қақтығысын түсіну нақты мүдделер қақтығыстары сияқты маңызды.

Қаржылық қарым-қатынастар (жұмыс, кеңес беру, акцияларды иелену, авторлық сыйақы, патенттер және ақылы сараптамалар) ең оңай анықталатын мүдделер қақтығыстары болып табылады және журналдың, авторлардың және ғылымның сенімділігіне нұқсан келтіруі ықтимал. Дегенмен, қақтығыстар жеке қарым-қатынастар немесе бәсекелестік, академиялық бәсекелестік және интеллектуалды сендіру сияқты басқа себептермен туындауы мүмкін.

Авторлар коммерциялық және коммерциялық емес зерттеу демеушілерімен авторлардың барлық зерттеу деректеріне қол жеткізуіне немесе оларға кедергі келтіруіне немесе оларды талдауға және деректерді интерпретациялауға, мақалаларды дайындау мен жариялауға кедергі келтіретін келісімдерге отырудан аулақ болу керек.

Рецензиялау және жариялау процесінің барлық қатысушылары - авторлар ғана емес, сонымен қатар рецензенттер, редакторлар және журналдың редакциялық алқасының мүшелері - мақалаларды шолу және жариялау процесінде өз рөлдерін орындау кезінде өздерінің мүдделер қақтығысын ескеруі керек және барлығын ашып көрсетуі керек. Бұл ықтимал мүдделер қақтығысы ретінде қарастырылуы мүмкін.

Авторлар

Авторлар кез келген түрдегі немесе пішімдегі мақалаларды жіберген кезде олардың жұмысы үшін бейтарап деп саналуы мүмкін барлық қаржылық және жеке қатынастарды ашуға жауапты.

Рецензенттер

Рецензенттер мақалалар туралы пікірлерін өзгертуі мүмкін кез келген мүдделер қақтығысын редакторларға ашып көрсетуі керек және егер біржақтылық ықтималдығы бар болса, нақты мақалаларды қараудан бас тартуы керек. Рецензенттер жарияланғанға дейін қарастырып жатқан жұмыс туралы білімін өз мүдделері үшін пайдаланбауы керек.

Редакторлар

Мақалалар бойынша түпкілікті шешім қабылдайтын редакторлар егер оларда мүдделер қақтығысы немесе қаралып жатқан мақалаларға қатысты ықтимал қақтығыстар тудыратын қарым-қатынастар болса, шешімдерден бас тартуы керек. Редакция мақалалармен жұмыс істеу нәтижесінде алынған ақпаратты жеке бас мүддесі үшін пайдаланбауы керек.

Барлық мүдделі тараптар, мүмкіндігінше, жариялаудың барлық кезеңдерінде кез келген өзгерістерде мүдделер қақтығысын болдырмауы керек. Қандай да бір мүдделер қақтығысы туындаған жағдайда, бұл қақтығысты анықтаған адам дереу редакцияны хабардар етуге міндетті. Жариялану және ғылыми этика қағидаттарын, стандарттарын және нормаларын кез келген басқа да бұзушылықтарға да солай.

ЭТИКАЛЫҚ ЕМЕС МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ

Төмендегілер этикалық және ғылыми стандарттарға сәйкес келмейтін мінез-құлық болып саналады және алаяқтық ретінде түсіндіріледі. Баспа процесінің барлық қатысушылары өз жұмыстарында олардан аулақ болуы керек.

• Ғылыми нәтижелерді ойлап шығару/фальсификация.
• Деректердің, идеялардың немесе мақала үзінділерінің плагиаты (құрастыру).
• Жарияланымдағы нәтижелерді әдейі таңдау немесе басып шығару, егер бұл нәтижелер қорытындыларға қатысты болса.
• Статистикалық немесе басқа әдістерді жалған қолдану.
• Әдістеменің егжей-тегжейлерін жасырудағы қасақана немесе немқұрайлылық.
• Авторлық туралы жалған мәлімет беру (белгіленген құрметті авторлық, көзге көрінбейтін авторлық (зерттеушілердің қатысуын көрсетпеу).
• Басқа зерттеушілердің нәтижелерін жалған ұсыну (жалған дәйексөз).
• Басылымның қайталануына жол берілмейді (өзін-өзі плагиат және қайталанатын жарияланымдар).
• Зерттеу объектілерімен дұрыс жұмыс істемеу.
• Агенттік қызметтерінің ұсынысы: редакциямен хат алмасу және автордың тапсырмасы бойынша мақалаларды қайта қарау.
• Редакторлардың мақала мәтіндерін авторлардың келісімінсіз басқа журналдарға беруі.
• Редакторлардың немесе авторлардың материалдарын үшінші тұлғаларға беруі.
• Рецензиялау және/немесе жариялау туралы шешім қабылдау кезіндегі объективтілік стандарттарын бұзу.
• Дәйексөзбен айла-шарғы жасаудың барлық түрлері (цитаталарды жасанды түрде көбейту, ғылыми-метриялық көрсеткіштерді жасанды түрде ұлғайту үшін қастандық жасау, шамадан тыс өз бетінше дәйексөз келтіру және достық сілтеме жасау алаяқтық деп түсіндіріледі).
• Мақаланың бір мәтінін бірнеше ғылыми журналдарға желдеткішпен жіберу.
• Сандық кескіндерді бұрмалау мен жасаудың барлық түрлері.

МАҚАЛАЛАРДЫ АЛЫП ТАСТАУ НЕМЕСЕ ТҮЗЕТУ НҰСҚАУЛАРЫ

Редакция мүшелері әдепсіз мінез-құлық, плагиат, өзін-өзі плагиат, авторлардың шамадан тыс өз-өзіне сілтеме жасауы, мүдделер қақтығысының белгілері бар мақалаларды жариялауға жауапты. Егер мақаланы жазу кезінде жариялау этикасының қағидалары бұзылса, журналдың ғылыми редакторы редакция алқасының шешімі негізінде басылымды кері қайтарып алуға міндетті. Мақалаларды автор (авторлар) немесе журналдың редакторлары кері қайтарып алуы мүмкін.

Мақала алынады, егер:

- алынған деректердің сенімсіздігі немесе заңсыз әрекеттер нәтижесінде алынған нақты дәлелдер болса, мысалы, мәліметтерді бұрмалау;

- «Қазақстанның ғылымы мен өмірі» журналында жарияланғанға дейін қолжазбаны басқа басылымда жариялау фактісін анықтау - мақалада плагиатты анықтау, оның ішінде сызбаларды, графиктерді, кестелерді және т.б.;

- мақалада басқа ғалымдарға және олардың зерттеулеріне теріс әсер ететін өрескел қателердің болуы, мысалы, қате есептеу немесе эксперименттегі қателік;

- мақала плагиат болып табылады;

- мақалада жариялау қағидаларына, стандарттарына және нормаларына және/немесе ғылыми этикаға қайшы келетін ақпараттың болуы.

Мақалаларды олардың авторлары (авторлары) немесе журналдың редакторы кері қайтарып алуы мүмкін. Мақаланы кері қайтарып алу туралы түпкілікті шешімді бас редактор қабылдайды. Жарияланымдар журналдың редакторы басылымда елеулі бұзушылықтар бар екеніне және көрінеу жалған ақпарат бар екеніне көз жеткізгеннен кейін дереу кері қайтарылуы керек.

Мақаланың алып тастауы мынадай болу керек:

- жалған жарияланымдардың жағымсыз салдарын барынша азайту үшін мүмкіндігінше тезірек кері қайтарып алу;

- мақаланы кім кері қайтарып жатқанын көрсету;

- бас тартудың себептерін көрсету (саналы теріс қылықтарды ар-ождандық қателіктерден ажырату);

«Қазақстанның ғылымы мен өмірі» журналының редакциясы жарияланған нөмірлерде анықталған заң бұзушылықтарға қатысты барлық негізді өтініштерді жауапкершілікпен, объективті және мұқият қарайды.

ТҮЗЕТУЛЕРДІ, КЕШІРІМДЕРДІ, БАС ТАРТУЛАРДЫ ЖАРИЯЛАУ

Журналдың редакторлары барлық жарияланған материалдарға жауапты және олардың жоғары сапасы мен сенімділігін қамтамасыз етуге міндеттенеді.

Жарияланған мақалаға түзетулер енгізудің себептері:

- анықталған қателер жұмысты жарамсыз етеді, бірақ жарияланымның аз бөлігі сенімсіз; - авторлар тізімінде қателер бар;

- мақаланың шағын бөлігі плагиат болып шығады;

- мақаланың басқа журналда жарияланғанын анықтады.

Түзетулер «Хабарландырулар» бөлімінде редактордың түсініктемесі ретінде орналастырылған. Мақалаға түсініктемеде мақаланың түпнұсқа фразасы бар және оған түсініктеме орналастырылады. Материалдың онлайн нұсқасы түзетілген күнімен және типографиялық қатенің баспа көзіне сілтемемен түзетіледі.

Жарияланған мақалаларда бұрмаланған материал табылған жағдайда, тиісті редакциялық түсініктемеде мақала неліктен жоққа шығарылғаны түсіндіріледі немесе мақалаға сілтеме арқылы кешірім сұралады.

Журналдың редакциясы қажет болған жағдайда журналдың нөмірлерінде жарияланған материалға қатысты түзетулер, түсініктемелер, кешірім және теріс пікірлер жариялауға әрқашан дайын.

Журнал қаралған қолжазбаларға қатысты жауапсыз шағымдарды қалдырмайды.

Қақтығыс жағдай анықталған жағдайда, редакция бұзылған құқықтарды қалпына келтіру үшін барлық шараларды қабылдайды.